Takie żywe skojarzenie między zapachem a konkretną sytuacją z przeszłości często nazywane jest „efektem Prousta” od nazwiska francuskiego pisarza, który w swoim dziele W poszukiwaniu straconego czasu opisuje, jak zapach magdalenek przywołuje u niego falę wspomnień z dzieciństwa.
Zdolność wyodrębniania zapachów z otoczenia, ich rozpoznawania i kategoryzowania pozwala nam uzyskiwać cenne informacje z otoczenia, tym samym – w mniejszym lub większym stopniu – zmieniać nasze motywacje oraz zachowanie.
Węch – najbardziej wrażliwy zmysł
Węch jest ewolucyjnie najstarszym zmysłem, a w rozwoju jednostki zaczyna kształtować się około 8.–10. tygodnia życia płodowego. Płód wyraźnie wyczuwa zapach wód płodowych, a noworodek rodzi się z niemal całkowicie rozwiniętym zmysłem węchu. Jest on kluczowy do przeżycia (automatyczne pełzanie do piersi kierowane zapachem pokarmu, preferencyjne odwracanie głowy w stronę zapachu matki, który reguluje emocje). Powszechnie uważa się, że u człowieka węch jest raczej szczątkowy, ma małe znaczenie dla funkcjonowania. Wynika to być może z tego, że wrażenia węchowe przetwarzane są u ludzi na niższym poziomie w porównaniu do zwierząt oraz do innych zmysłów. Tymczasem okazuje się, że węch jest naszym najbardziej wrażliwym zmysłem. Co ciekawe, jesteśmy w stanie wykrywać niektóre zapachy w niższym stężeniu niż na przykład myszy, pokonujemy nawet psa, jeżeli chodzi o wykrywanie aromatów niektórych roślin.
Węchem kierujemy się w większości przypadków bez udziału świadomości i na jego podstawie podejmujemy wiele subtelnych decyzji, z których nie zdajemy sobie sprawy. Wpływa on na obszary życia, z którymi w ogóle byśmy go nie powiązali: od głodu, przez tworzenie i utrzymywanie relacji, po wybory konsumenckie.
Na sposób postrzegania zapachów – czy jest on awersyjny (interpretowany jako nieprzyjemny, od którego chcemy się oddalić), czy apetytywny (przyjemny, z którym chcemy mieć do czynienia) – wpływ mają osobiste doświadczenia, kontekst, zmienność genetyczna receptorów węchowych oraz zbiorowa pamięć zapachowa (nabyta podczas rozwoju gatunku). Żaden inny zmysł nie ma tak bezpośrednich połączeń z obszarami mózgu, które zaangażowane są w przetwarzanie emocjonalne (ciało migdałowate) i procesy pamięciowe (hipokamp).
Emocje
Wrażenia węchowe wywołują bardzo silne emocjonalne doznania, a wpływ zapachów na emocje i nastrój zależy w dużej mierze od przeszłych skojarzeń i osobistych preferencji. Wiemy, że zapachy mogą modulować istniejące stany emocjonalne...
Pozostałe 70% treści dostępne jest tylko dla Prenumeratorów
- 2 elektroniczne wydania
- Nieograniczony – przez 365 dni – dostęp online do aktualnego wydania czasopisma
- Dostęp do treści w bibliotece cyfrowej
- ... i wiele więcej!